Ο θεσμός της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης (ΠΠΕ), ο οποίος δημιουργήθηκε με στόχο να συμβάλει στην προσέγγιση των λαών της Ευρώπης, είναι μια κοινοτική δράση για την ανάδειξη του πλούτου της ποικιλομορφίας, των κοινών πτυχών των ευρωπαϊκών πολιτισμών και τη βελτίωση της αλληλοκατανόησης μεταξύ των ευρωπαίων πολιτών.
Ο εν λόγω θεσμός καθιερώθηκε, κατόπιν πρότασης της Μελίνας Μερκούρη, από το Συμβούλιο Υπουργών της Ευρωπαϊκής Ένωσης τον Ιούνιο του 1985, ως διακυβερνητική πρωτοβουλία. Η κοινοτική δράση της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης προσέλκυσε πολλούς επισκέπτες, γνωρίζοντας ολοένα και μεγαλύτερη επιτυχία ανάμεσα στους Ευρωπαίους πολίτες. Η χώρα μας έχει ήδη φιλοξενήσει τον θεσμό της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης τρεις (3) φορές (Αθήνα 1985, Θεσσαλονίκη 1997 και Πάτρα 2006).
Αξίζει, επίσης, να αναφερθεί ότι στις ανακηρυχθείσες πόλεις από το 2010 και μετά απονέμεται βραβείο «προς τιμήν της Μελίνας Μερκούρη», ύψους 1.500.000€. Κάθε έτος δύο πόλεις από διαφορετικό κράτος μέλος της Ε.Ε., δικαιούνται να φέρουν τον τίτλο.
Για τα έτη 2014-2020, οι Πολιτιστικές Πρωτεύουσες της Ευρώπης θα χρηματοδοτηθούν από το πρόγραμμα «Δημιουργική Ευρώπη» της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Ο διαγωνισμός για τη φιλοξενία του θεσμού ξεκινάει έξι (6) έτη νωρίτερα, ώστε οι πόλεις να διαθέτουν επαρκή χρόνο να προετοιμαστούν πριν την έναρξη του έτους εορτασμού.
Η Ελλάδα αρχικώς θα φιλοξενούσε το θεσμό το 2021, μαζί με τη Ρουμανία και τη Σερβία.
Ωστόσο, προκειμένου να δοθεί περαιτέρω ευελιξία, λόγω της πανδημίας του covid_19, στην εκτέλεση του προγράμματος της ΠΠΕ, το έτος του θεσμού για την Ελλάδα και τη Ρουμανία μετατέθηκε το 2023, ενώ για τη Σερβία το 2022.